1. Rg Veda - een heroïsch en erotisch begin

RgVeda

 

Als we de hymnen van de Rg Veda moeten geloven, dan copuleerden de goden en godinnen er lustig op los. En met succes. Hoe anders zou de wereld bevolkt kunnen worden? Het aantal dochters en zonen dat een enkele god bij zijn vrouw verwekte, gaat de verbeelding te boven. Maar de goden moesten wel het nodige leren. Omdat er niemand was die voorlichting kon geven, moesten zij alles zelf uitvinden. Wat is in godsnaam seksualiteit? En waartoe dient genot? Goede vragen waar overigens ook heden ten dage zich menig diepdenkende man of vrouw het hoofd over breekt.

Atri, één van de zieners en dichters van de Veda, vertelde: 'Waarom bestaat seksualiteit? Aanvankelijk wisten we niet eens wat het was. Geboren-uit-de-geest van Brahma, gewend aan het zich vermenigvuldigen van beelden die nog niet vastomlijnd waren, raakten we van streek toen Brahma aankondig­de dat ons de eer te beurt viel een nieuwe manier van scheppen in gang te zetten. Hij verwees naar het lichaam van de vrouw. We had­den Daksha's dochters nog niet aangeraakt, maar het bruiloftsmaal liep ten einde. Niet lang daarna lagen we in een bed, voor het eerst niet alleen. Wij - en ook zij - ontdekten moeiteloos wat ons te doen stond. Het genot had Brahma niet eens ter sprake gebracht. We werden er volkomen door verrast.

Er gingen verscheidene millennia voorbij. We waren inmiddels zeer vertrouwd met het genot. Toen Brahma ons op zekere dag bij­eenriep vroegen we: "Waartoe dient het genot?" Brahma glimlach­te besmuikt, zoals die keer dat hij ons in Daksha's huis had ontbo­den, en antwoordde: "Om het patina van de wereld in stand te houden." We vroegen niet verder, want goden houden van gehei­men. Maar we begonnen te fantaseren over de gedachten die ach­ter zijn woorden zaten. "Genot is de tapas van de buitenwereld," zei Vasishtha, de meest gezaghebbende van ons, op zekere dag. ‘ De wereld is als een mantel die we moeten dragen omdat hij anders tot stof vergaat. Wanneer de tapas ons altijd zou terugtrekken naar de vormloze plek waarvan we afkomstig zijn, zou de wereld veel te snel wegkwijnen. Het is goed dat onze echtgenotes ons lastig vallen, dat koningen hun dochters in onze bedden leggen, en zelfs dat de Apsaras ons belagen met hun kinderachtige maar bijzonder doel­treffende trucs... Telkens als we toegeven helpen we de wereld haar patina te retoucheren.’ 1

Tapas is de gloed, de verhitting, de krachtinspanning bij uitstek, waarmee de goden de buitenwereld creëerden. ‘Door de tapas veroverden zij de wereld’, staat er. Wat de wereld beïnvloedt, wat haar gaande houdt is de tapas, de gloed binnen de geest. Zonder die gloed is elke handeling, elk woord doelloos. De tapas is de steekvlam die in het verborgene of openlijk het geheel doorgloeit. Later zal in de yoga tapas ontwikkeld worden om door strenge ascetische oefeningen moksha, bevrijding te bereiken.

Maar de goden en godinnen moesten nog ontdekken wat het betekent om een lichaam te hebben en wat de aantrekkingskracht was om bij een ander binnen te dringen: ‘De godin Sati had de indruk dat haar lichaam er voor het eerst was. Ze voel­de niet zozeer dat Heer Shiva in haar doordrong, maar dat Shiva voor haar openging als een wijde holte en haar in zich toeliet. Door het contact met de buitenkant van zijn lichaam werd ze in hem opge­nomen. In het duister streelde Sari verrukt Shiva's inwendige en drong verder in hem door, alsof ze een smeulend vuur achter in een spelonk naderde. Ze was verloren, maar voelde dat ze op het punt stond zichzelf terug te vinden. Of liever: ze voelde dat wat haar overkwam een terugkeer was.

De coïtus van Shiva en Sati duurde vijfentwintig jaar lang, zonder dat Shiva zijn zaad in haar uitstortte. Shiva leek een vastgeketende olifant, en wanneer hij bewoog, moest hij Sari's lichaam wel aanra­ken, Ze maakten alleen grapjes. Op Sari's borsten maakte Shiva met mos kleine vlekken, als bijen die om een lotusbloem zoemen. Als Sati zichzelf in de spiegel bekeek, verstopte Shiva zich achter haar, net zolang tot ze dacht dat ze alleen was. Dan ving ze in de spiegel weer een glimp op van Shiva's ogen.’ 2

Vergeleken met de Vedische godenwereld doen wij, modernen, alleen maar aan vluggertjes. Er zijn echter ook beschrijvingen waarbij de godheid en de godin nachtenlang stil en onbeweeglijk verstrengeld lagen. Die bewegingloze erotische nacht was ‘een vorm van waakzaamheid’. Waakzaamheid was essentieel, omdat soms gelijktijdig met de copulatie ook het offer gaande moest worden gehouden en men daarvoor dus wakker moest blijven. Concentratie voedt de tapas. En uit tapas vloeiden de gestalten: veelvormige, kwaadaardige wezens, hele zwermen onbuigzame asceten, hemelse Nimfen. De hymnen bezingen op hallucinerende wijze het ontstaan van de wereld, waar de goden vanuit de geest andere goden, dieren en mensen moesten zien te scheppen. De grenzen tussen de diverse soorten wezens zijn nog niet zo scherp getrokken en dus dwarrelt alles door elkaar.

Maar het verband tussen tapas en seksualiteit is onmiskenbaar.

Eeuwen later zal ook het Hindoeïsme getuigen van de kracht van eros. In Khajuraho, een plaats in het noorden van de Indiase deelstaat Madhya Pradesh, zijn vele tempels, gebouwd tussen 950 en 1050 AD,  met afbeeldingen en beeldhouwwerken uit het dagelijkse leven, waaronder zeer fraaie sculpturen die onverbloemd mannen en vrouwen tonen die zich verlustigen in de erotische liefde. Hoewel zij de meeste aandacht krijgen, is slechts 10% van de kunstwerken seksueel getint. Het merendeel betreft de dagelijkse gang van zaken in de 10e eeuw: vrouwen die zich opmaken,  musici, pottenbakkers, boeren, een vrouw die een doorn uit haar voet haalt, een vrouw die peinzend over een brief zit gebogen, mythische dieren en planten, scènes uit het leven van koningen, koninginnen, goden en krijgers, koninklijke processies en jachttaferelen. Te midden van deze kunstwerken staan de erotische beelden met een onverstoorbare natuurlijkheid, een onbetwistbare vanzelfsprekendheid. Zij tonen man en vrouw ineen verstrengeld. De vrouw buigt zich liefdevol over het naakte lichaam van de man en kust zijn penis; de man dringt binnen in de vrouw die zich vol overgave vooroverbuigt. En nooit zijn de koppels alleen. Altijd zijn ze omringd door naakte getuigen die ofwel ook de liefde bedrijven of genietend toekijken.

Wat wordt in deze tempel-architectuur getoond? Misschien verwijzen de kunstwerken naar de vier doelen van het Hindoeïsme: dharma (morele verplichting), kama(verlangen, lust), artha(materiële en spirituele rijkdom) en moksha (verlossing, bevrijding). Het heiligdom staat symbolisch voor de inwijdingsweg: de pelgrim die de tempel betreedt, wandelt door de gebeurtenissen die zich tussen geboorte en dood afspelen. Geen enkel moment kan hij overslaan, Hij kan ook niet blijven stilstaan.  Hij moet doorlopen tot hij komt in het meest inwendige van het heiligdom, die vaak tot teleurstelling van de toerist, leeg is, hooguit een enkele afbeelding van een godheid.

khajuharo
                        Khahujaro, Liefdespaar

Het is ook mogelijk dat de verschillende tempels in Khahujaro het tantrisme in beeld brengen wat in die tijd een grote vlucht nam.  De Amerikaanse filosoof F.S.C. Northrop (1893-1992), een groot kenner van de oosterse religies, schreef over dit Indisch tantrisme en de daaruit voortgekomen erotische tempelsculpturen: ‘Wanneer kunst en ritueel van het tantrische hindoeïsme juist worden verstaan, dan is hun openlijk seksuele symbolisme de openbaring van een zeer rijpe en diep wijsgerige en religieuze leer. Een cultuur uit zo'n religie ge­boren zou nauwelijks een Freud nodig hebben... Omdat de sek­suele passie eindig is, leidt zij ten dode, daar immers alle in zich eindige (determinate) zintuiglijk waarneembare dingen voorbijgaan. Niettemin is de seksuele passie de goddelijke hartstocht in een van zijn beperkte en gesluierde manifestaties...’ 3  Zijn opmerking naar aanleiding van Freud geeft te denken..

Overigens, niet alle hindoes waarderen deze afgebeelde erotiek. Mahatma Gandhi sprak er zijn afkeer en walging over uit en in 1947 na de onafhankelijkheidsverklaring van India bestond het plan om de tempels vol te storten met beton om op die manier de erotische taferelen voorgoed te verbergen.

  • 1Roberto Calasso, Ka, Wereldbibliotheek Amsterdam,.1996, p.64.
  • 2Robert Calasso, Ka, p.68/69.
  • 3Geciteerd in Han Fortmann, Als ziende de onzienlijke, 3b, religie en gezondheid, Paul Brand, Hilversum, 1968, p.288.