19. Het Tibetaanse Dodenboek als gids. Timothy Leary
Timothy Leary in 1969
Geboren in Springfield, Massachusettts -1920 - zijn moeder was van Ierse afkomst en zijn vader een Amerikaanse louche, legertandarts met losse handjes, die het gezin verliet toen Timothy een tiener was. Hij versleet de nodige scholen, waaronder een jezuïetencollege -dat hij verafschuwde – en wist tegen alle verwachtingen in de universiteit te bereiken en zelfs zijn Ph.D. te halen aan de Berkeley universiteit in Californië. Hij werd daar assistent-hoogleraar, wat hij braaf vijf jaar deed tot hij de kans kreeg te gaan doceren in Harvard. Hij stond bekend als een uitstekend psycholoog en groepstherapeut. Hij publiceert zijn eerste boek The Interpersonal Diagnosis of Personality, een taxonomie van persoonlijkheden. Daarin introduceert hij een nieuw model, bekend geworden als ‘Leary Circumplex’, ook wel ‘de roos van Leary’ genoemd. Elke persoonlijkheid staat op twee gekruiste assen van macht en liefde. Het boek kreeg een prijs van de de American Psychological Association.
Leary vond lesgeven op de universiteit oersaai. Hij voelde zich net als alle middle-class people een ‘liberale, intellectuele robot’. Bovendien leed hij aan neerslachtigheid, die hij bestrijdt met drank en minnaressen. Dan treft hem een grote rampspoed: zijn echtgenote verhangt zich op Leary’s 35e verjaardag. Zij laat hem achter met twee kleine kinderen. Leary neemt een sabbatical en vertrekt naar Europa.
In Florence hoort hij van een vriend over magic mushrooms. In Life Magazine leest hij over de onderzoekingen van de Wassons. Prompt reist hij naar Mexico en probeert daar de paddo’s en keert als een totaal veranderd mens naar Amerika terug. Als hij onder begeleiding van Huxley een LSD sessie ondergaat, heeft hij zijn roeping definitief gevonden.
In die tijd bezocht hij vaak in Boston de Vedanta ashram gewijd aan Ramakrishna. Daar begon hij Hindoegeschriften te lezen als psychedelische handleidingen. Tevens werden er in de ashram onder zijn leiding psychedelische bijeenkomsten gehouden. De LSD werd gemengd met heilig Ganges water en ritueel gedronken binnen de besloten ruimte van de ashram. De tempel veranderde, naar eigen zeggen, in een levende Purana, een heilig Hindoegeschrift. Leary zelf werd Shiva. De sacramentele bijeenkomsten waren voor hem een initiatie in zijn eigen Hindoe natuur. ‘Vanaf dat moment was ik een Hindoe. Ik herkende die dag in de tempel dat wij allen Hindoes zijn Wij allen zijn Goden en Godinnen. Een lachende Krishna. Een onveranderlijke Brahma. Een weerbarstige Kali met bloedende handen. Golvende bloeiende Laxmi. Vishnu met de vele armen. Nobele Rama. Die dag ontdekte ik in de tempel mijn Hindoe-essentie.’ 1
Al gauw zou hij Harvard verlaten of liever de universiteit uitgezet worden. Met Richard Alpert, later Baba Ram Dass, had hij een onderzoeksproject opgezet naar de mystieke effecten van LSD. Maar de autoriteiten vonden de experimenten gevaarlijk en het gedrag van de heren onaanvaardbaar. Roekeloos vonden zij de manier waarop honderden studenten konden deelnemen aan de LSD experimenten.
Eenmaal los van de universitaire autoriteiten was met name Leary niet meer te houden. Samen met Alpert en Metzner ontwierp hij een handleiding van de psychedelische sessies gebaseerd op het Tibetaanse Dodenboek. Deze Vajrayana tekst werd bij het sterfbed of in de woning van de overledene 49 dagen lang hardop voorgelezen om hem of haar te begeleiden door de verschillende Bardos, die soms angstige tussenstadia, die de doden moeten doormaken teneinde een goede wedergeboorte te bereiken. Leary en zijn medeauteurs zagen het Dodenboek ook als gids voor de levenden en specifiek als handleiding bij het doorstaan van LSD sessies. Zij omschrijven nauwkeurig de setting, de aard van de dromen, hallucinaties en visoenen die kunnen verschijnen. Zij volgen het Tibetaanse model: ‘We onderscheiden drie fasen van de psychedelische ervaring. De eerste periode (Chikai Bardo) is die van complete transcendentie – voorbij woorden, voorbij tijd-ruimte, voorbij het zelf. Er geen visoenen, geen gevoel van een zelf, geen gedachten. Er is slechts puur bewustzijn en extatische vrijheid van elk spel (en biologische) betrokkenheid. [Spelen, ‘games’, zijn gedragsreeksen gedefinieerd door rollen, regels, rituelen, doelgerichtheid, strategieën, waarden, taal, karakteristieken van tijd-ruimte locaties, en karakteristieke modellen van beweging. Elk gedrag dat niet tot deze negen kenmerken behoort is geen-spel: dit behelst fysiologische verschijnselen, spontaan spel en transcendent bewustzijn]. De tweede langdurige periode heeft betrekking op het zelf of uitwendige spelwerkelijkheid (Chonyid Bardo) – in scherpe verrukkelijke helderheid of in de vorm van hallucinaties (karmische verschijningen). De laatste periode (Sidpa Bardo) betreft het terugkeren tot de routine van de spelwerkelijkheid en het zelf. Voor de meeste personen is het tweede (esthetische of hallucinatorische) stadium het langst. Voor de ingewijde duurt het eerste stadium van verlichting langer. Voor wie niet voorbereid is, de intensieve spel spelers die angstig vasthouden aan hun ego en voor degene die de drug nemen in een niet ondersteunende setting begint de strijd om de werkelijkheid terug te winnen vroeg en duurt gewoonlijk tot het einde van de sessie.’2
Afgezien van een korte periode in het begin oogstte Leary in Esalen weinig bewondering. De meeste Esalesianen ergerden zich aan zijn profetengedrag, zijn protserige omgang met de ‘celebraties’, zijn psychedelische orgiën en zijn wilde beweringen. Beroemd is een interview in Playboy, 1966, ‘She comes in Color’, waarin hij beweerde dat een vrouw in een goed voorbereide LSD sessie honderd orgasmen kon hebben. Later verklaarde hij in een Duitse talkshow tegenover de interviewster dat hij dit uit zijn duim gezogen had – hetgeen zijn betrouwbaarheid niet ten goede kwam.
Toch wees hij in het Playboy op een thema dat velen in Esalen wel onderstrepen konden. Op de vraag: ‘En is deze extase erotisch? antwoordde Leary: ‘Transcendenteel. Een enorme hoeveelheid energie van elke vezel van je lichaam komt onder LSD vrij – meestal inclusief seksuele energie… De drie onvermijdelijke doelen van de LSD sessie zijn om God te ontdekken en met hem de liefde te bedrijven en een vrouw te ontdekken en met haar de liefde te bedrijven en jezelf te ontdekken en met jezelf de liefde te bedrijven… De seksuele invloed is, natuurlijk het open maar private geheim over LSD, waar niemand van ons in de laatste jaren heeft gesproken. Het is sociaal gevaarlijk genoeg te zeggen dat LSD je helpt je goddelijkheid te vinden en helpt jezelf te ontdekken. Je komt in de problemen wanneer je dat zegt. Maar als je verkondigt dat de psychedelische ervaring in principe een seksuele ervaring is, dan vraag je erom dat de gehele grafheuvel van de middelbaren en de bourgeoisie over je heen valt.’ 3
In een interview met Oracle, oktober 1967, vertelt Leary dat zijn psychedelische boodschap wel degelijk politieke bedoelingen kent: 'De afgelopen paar jaar heb ik iedereen aangeraden een extatische heilige te worden. Als je een extatische heilige wordt, dan word je een sociale kracht... De sleutel tot de psychedelische beweging, de sleutel tot wat er aan de hand is met de jonge mensen van vandaag, is individuele vrijheid... Sociaal-democratie en linkse mensen, Marxisten, zijn tegen dit individuele streven ge kant... Ze proberen deze zaadkiemkracht te bagatelliseren. We komen in actie op het politieke of sociale schaakbord om onze individuele innerlijke vrijheid te verdedigen... We proberen de jeugd duidelijk te maken dat de psychedelische beweging niets nieuws is... de hippies en de acidheads en de nieuwe bloemenstammen vervullen een klassieke functie... Het rijk wordt wel varend, verstedelijkt, raakt geheel verstrikt in materiële dingen, en dan komen de nieuwe undergroundbewegingen op... Die zijn allemaal subversief. Ze prediken allemaal de boodschap van turn-on, tune-in, drop-out'?
Zijn leven verliep nogal tumultueus. Verschillende keren werd hij gearresteerd, voor het gerechtshof gedaagd, gevangengezet. Soms slaagde hij erin op spectaculaire wijze te ontsnappen. Uiteindelijk werd hij een internationale vluchteling in eigen land. President Nixon noemde Leary ‘de gevaarlijkste man in Amerika’.
In 1995 werd bij hem een ongeneeslijke prostaatkanker geconstateerd. Hij overleed op 31 mei 1996 omringd met familieleden en vrienden. Zijn overlijden was radio live te volgen via zijn website. Zijn laatste woorden waren: ‘Waarom niet? Waarom niet? Waarom niet?’
Na zijn dood werd zijn as met een raket het luchtruim ingeschoten.