Esalen: zoektocht naar een westers tantrisme

Esalen, een instituut ter verkenning en ontwikkeling van de menselijke, psychologische mogelijkheden, werd in 1963 gesticht door Michael Murphy en Dick Price. Beide waren afgestudeerde psychologen, Standford universiteit, eind jaren vijftig. Price was diep geraakt door een lezing van Aldous Huxley over de 'Human Potentialities'. Murphy was afgereisd naar de ashram van Sri Arobinda in Inia, alwaar hij verschillende maanden verbleef. Op initiatief van Frederic Spigelberg, toenmalig hoogleraar comparatieve religie en India studies, besloten zij beide tot een oprichting van een instituut dat vrij van de gangbare wetenschappelijk en religieuze dogma's een experimenteer plaats zou bieden aan een uitgebreide reeks van filosofieën, religieuze disciplines en psychologische methodieken. Zij realiseerden dit plan in de Slates Hot Springs in Big Sur, Californië, dat eigendom was van Murphy's familie. Zij werden geholpen door Siegelberg, Allan Watts en Gregory Bateson. Allan Watts gaf in januari 1963 de eerste lezing in Esalen. Sindsdien hebben velen beroemdheden uit de spirituele  wereld Esalen bezocht voor lectures, workshops en conferenties, onder andere Gia-fu Feng, Abraham Maslow,Fritz Perls, Norman O Brown,  Buckminster Fuller, Timothy Leary, Carl Rogers, B.F.Skinner, Arnold Toynbee, Ronald Laing. [Wat een mannenclub trouwens en wat is er sindsdien ook in de spirituele wereld veel veranderd nu ook veel meer vrouwen als leraar optreden] Workshops werden er geven over Gestalt, martial arts, massage, dans, mythologie, spirituele en religieuze studies, yoga, tai chi, ecopsychologie, sensitivity training, wildernis ervaring en over diverse meditatiewegen. Er werd onderzoek gedaan naar het verband tussen psychedelica en mystieke ervaring, naar alternatieve gezichtspunten en benaderingen voor psychoses. Joan Beaz gaf muzieklessen. Er was aandacht voor de diverse vormen van de kunsten:John Cage, Robert Rauschenberg Robert Bly, Allen Ginsberg, Kenneth Rexroth, Gary Snyder. In de jaren tachtig pionierden Michael Murphy en zijn vrouw Dulce met het organiseren van van een programma om Amerikaanse burgers in contact te brengen met inwoners van Rusland, het U.S.-Soviet Space Bridge project. Er waren programma's die een uitwisseling met China beoogden en initiatieven voor een beter begrip tussen Joden, Christenen en Moslims. Esalen heeft een mooie 'biografie': Jeffrey J.Kripal, 'Esalen, America and the Religion of No Religion', the University of Chicago Press, Chcago/London, 2007. Het boek heeft als eerste, zeer treffend motto 'bukti-mukti', 'sensual delight spiritual flight'. Want, zo betoogt Kripal, Esalen was een zoektocht naar een westerse vorm van tantrisme. Ziehier enkel stemmen uit Esalen.

Mike

Frederic Myers:

Bacon voorzag de geleidelijke overwinning van observatie en experiment – de triomf van actueel geanalyseerde feiten  - in elk departement van de menselijke studie – in elke afdeling behalve een. Het rijk van de goddelijke dingen liet hij over aan Autoriteit en Geloof. Ik dring er hierbij op aan dat die grote uitzondering niet langer gemaakt kan worden. Ik beweer dat er nu een beginnende methode bestaat die ook geldt voor de Goddelijke kennis… Het gezag van geloofsovertuigingen en Kerken zal vervangen worden door het gezag van observatie en experiment. De impuls van geloof zal zich omzetten in een beredeneerde en krachtige verbeelding… (13)

Huxley

Aldous Huxley in Island:

Wijsheid legt nooit en nergens vijandschap neer. Al die zinloze hanengevechten tussen Mens en Natuur,  tussen Natuur en God, tussen het Vlees en de Geest!  Wijsheid maakt niet die zieke onderscheidingen… Darwin nam die oude totemistische Wijsheid op en verhief het tot het niveau van de biologie.. En nu is het aan ons een andere helft van de spiraal om te draaien…. De nieuw bewuste wijsheid – het soort Wijsheid dat profetisch schemert in Zen, en Taoïsme en Tantra – is biologische theorie gerealiseerd in levende praktijk, is darwinisme verheven tot het niveau van compassie en spiritueel inzicht. (47)

Spiegelberg: naar een religie zonder religie - zie Rilke:

Zijn gewone, alledaags bewustzijn is verdwenen en in plaats daarvan voelt hij iets diep. Iets heilig. Hij noemt het zijn hogere Zelf. En dit, zijn  nieuw betere, omgevormde Ego voelt in de zogenaamde wereld niets anders dan heiligheid. Die golven van de oceaan en het waaien van de wind zijn de stem van God; al die bloemen en bomen zijn vol van Zijn glorie, als Mozes ziet hij elk struikje branden  in heilig vuur en als de mystieke schoenmaker, Jacob Boehme, na lange tijd naar zijn schoenmakers wereldbol geschouwd te hebben ziet hij de stralende glans van superkosmische zon die schijnt van het centrum van elk schepsel rondom hem. Deze gehele werkelijkheid werd volmaakt en heilig. Het seculiere leven was verdwenen of het was veranderd een beter leven, meer werkelijk en helder nu die de vorige dingen deed verdwijnen. (49/50)

Uit de eerste brochure van Esalen:

Een serie van conferenties die recente ontwikkelingen in de psychologie verkennen, psychisch research en werk met de ‘geestverruimende’ drugs… Een nieuw idee van menselijke natuur is in het terrein van de psychologie aan het ontstaan dat geleidelijk de inzichten van de klassieke psychoanalyse en het strikte behaviorisme, een idee gericht op gezondheid, groei en verkenning van onze psychische mogelijkheden. Creativiteit, onderzoek, werken met de ‘geestverruimende’ drugs en de ontdekking van parapsychologie (psychische research) vervolledigen deze ontwikkeling: zij wijzen naar een diepere menselijke mogelijkheid. (100/101)

Uit de brochure van de herfst van 1962:

Niemand, die het ervaren heeft, betwijfelt dat de zogenaamde ‘psychedelische’ drugs – zoals LSD en mescaline een soort mystieke ervaring teweegbrengen.  De kwestie die menigeen bezighoudt: ‘ Is de door drugs veroorzaakte mystiek religie?’ Het is al bij al mogelijk dat mystieke ervaringen die door drugs tot stand gekomen zijn ons zullen dwingen al onze  vorige definities van religie te bestuderen en te her zien. Degene die geïnteresseerd zijn in het verruimen van de grenzen van hun eigen religieus geloof, zouden geïnteresseerd moeten zijn in een discussie over deze vragen.  (104)

Esalen

Een vergelijkende studie van de mystieke tradities in de  grote wereldreligies, gecombineerd met meditatie oefeningen, ontleend aan deze tradities. Het seminaar wil de mogelijkheid onderzoeken om deze oude ideeën en oefeningen  toe te passen op ons huidige religieuze leven, op manieren die geëigend zijn voor onze individuele temperamenten, capaciteiten en omstandigheden. Speciale aandcaht zal geschonken worden aan de Upanishads, de Tantras, het christelijke contemplatieve leven zoals dat belicht is door Ruusbroeck en Johannes van het Kruis, Chassidisme en  de levens en het onderricht van Ramana Maharashi en Sri Aurobindo. (105)

Huxley over Tantra:

Het basis ideaal van Tantra schijnt mij toe als het hoogst mogelijk ideaal – verlichting bereikt, essentieel,  door voortdurend gewaarzijn. Dit is de uiteindelijke yoga – gewaarzijn, bewust zelfs van het onbewuste – op elk niveau vanaf het psychologische tot het spirituele. Zie in deze context de lijst van 112 oefeningen in gewaarzijn, uittreksel van een tantrische tekst en afgedrukt op het einde van ‘Zen Flesh and Bones’ (nu in paperback).  De gehele gestalttherapie wordt geanticipeerd in deze oefeningen – in de wereld zoals die van de Vedanta en de Nirwanaverslaafden van de Hinayana school van de boeddhisten. Tantra leert een yoga van sex, en yoga van eten (zelfs het eten van verboden voedsel en het drinken van verboden dranken)… LSD en paddenstoelen zouden, naar het mij toeschijnt, gebruik mogen worden in de context van de basale tantrische idee van de yoga van totaal gewaarzijn, die leidt naar verlichting  in de wereld van alledaagse ervaring – welke natuurlijk de wereld wordt van wonder en schoonheid en goddelijk mysterie wanneer ervaring is wat het altijd hoort te zijn. (128/129)

Gordon Wheeler over gestalt:

Gestalt is, kort gezegd, de psychologie van constructivisme. Dat wil zeggen, het model groeit uit het fundamentele inzicht dat onze ervaarbare wereld niet is en niet kan zijn gegevenaan ons, alles voorverpakt en georganiseerd in een directe verschijningsvorm of op de wijze van een fototoestel (de oude vooronderstelling in de filosofie bekend als representatie of naïef realisme) zonder de noodzaak van organisatie of interpretatie. Veeleer construeren wij de wereld, dikwijls in een vlucht, als het ware, onder druk van het levende moment – uit een dynamische synthese van onze ervaringen van het verleden en overtuigingen, gewoontes en capaciteiten, verwachtingen, aanwezig gevoelde behoeftes, toekomstige intenties,  culturele rasters enhuidige aanwezige condities en stimuli ( (maar zelfs deze zijn gefilterd, geselecteerd en gesnoeid door onze eigen neurologisch en op ervaring gebaseerde filters). Met andere woorden, er zijn geen ‘pure data’. Waarneming zelf is een act van interpretatie, die ‘sensa data’ vertaalt (zelf geselecteerd en geinterpreteerd) in bruikbare, hele eenheden of ‘gestalts’ van verbeelde beelden, verhalen, en andere reeksen. (162)

George Leonard  bij de opening van Esalen citycenter in San Francisco:

Wij geloven dat alle mensen een goddelijke capaciteit bezitten; deze wegen mogen uitgewerkt worden – specifieke, systematische wegen om te helpen, niet voor de elite, maar voor velen naar een  weids uitgebreide capaciteit om te leren, lief te hebben, diep te voelen, te creëren. Wij verwerpen het vermoeide dualisme dat God en de menselijke mogelijkheden zoekt door de vreugden van de zintuigen en de onmiddellijkheid van een niet uitgesteld leven zoekt. (186/187)

In het hart van ieder van ons, wat ook onze imperfecties moge zijn,  daar bestaat een stille puls van perfecte ritme, een complex van golvende vormen en resonanties welke absoluut individueel is en uniek en die ons toch verbindt met alles in het universum. De handeling die ons in aanraking brengt met deze puls kan onze persoonlijke ervaring transformeren en op een bepaalde manier de wereld rondom ons veranderen.

Als de uitvergroting toeneemt, begint het vlees op te lossen. Spieren vezel neemt een volledig kristallen aspect aan. We kunnen zien dat het gemaakt is van lange spiraal van moleculen op een geordende wijze. En al deze moleculen slingeren als graan in de wind verbonden met elkaar en op hun plaats gehou. Waarvan zijn deze moleculen gemaakt? Als we nog dichter bij komen zien we atomen, kleine schimmige ballen die rond hun vaste locaties in de moleculen dansen en soms van posities veranderen met hun partners in een perfect ritme..  We komen nog dichterbij, maken de uitvergroting groter. De huls lost op en we gaan naar binnen om wat te vinden?....Niets.

Waarvan is het lichaam gemaakt? Het is gemaakt van leegte en ritme. In het hart van het lichaam, in ht hart van de wereld, daar is geen vastheid. Daar is slechts de dans. (217/218)

Don Hanlon Johnson:

Father Healy leerde ons te ontwikkelen wat ik nu zou noemen een homoërotische relatie met het verbeelde naakte lichaam van Jezus, hangend aan het kruis,  waarbij we ons voorstellen door hem omhelst, zelfs gekust te worden. Hij gaf me een reproductie van de kruisiging door Utrillo met een voluptueus krimpende gespierde Jezus, naakt behalve met een klein stukje kleding rond zijn penis… Ik wilde uren doorbrengen met het absorberen van dat beeld, terwijl ik mij de pijn verbeelde van de nagels in mijn handen en voeten,  de prikken van de doorns in mijn hoofd, de gespannenheid van mijn spieren in mijn lichaam.  Ik voelde mij verrukkelijk opgewonden.  (225)

Stanislav Grof:

  • Bewustzijn is geen product van de brain, maar een eerste principe van bestaan. Het speelt een cruciale rol in de schepping van de fenomenale wereld.
  • De psyche van ieder van ons is wezenlijk samenvallend met alle bestaan en uiteindelijk identiek met het kosmische creatieve principe zelf.
  • Het materiële universum is een virtuele werkelijkheid geschapen door Absoluut Bewustzijn door een oneindige complexe orkestratie van ervaringen.
  • Als een virtuele realiteit, gelijk een kosmische film of theater, is het universum een kosmisch spel, dat we genoeglijk moeten spelen in de geest van de tantrische takken van Jaïnisme, Hindoeisme en Boeddhisme, die elk overduidelijk een levensbevestigende en levencelebrerende oriëntatie hebben.
  • Zoals dezelfde oude tantrische teksten suggeren is het menselijk    lichaam letterlijk een microkosmos die de gehele makrokosmos reflecteert en bevat en wel zodanig dat als men door en door zijn eigen lichaam en psyche zou verkennen, dit de kennis van alle fenomenale werelden zou kenn.
  • Tenslotte, het universum is niet moreel in de normale zin van het woord, eerder is het, om een frase van Nietzsche te gebruiken (ontleend aan de Indiase Upanisads), ‘aan gene zijde van goed en kwaad’, vandaar is agressie geweven in de natuurlijke orde en is het niet mogelijk te leven behalve ten koste van andere levende schepsels;  dit dwingt ons op zijn beurt te erkennen dat het creatie, kosmische principe direct verantwoordelijk is voor alle lijden en verschrikkingen van bestaan. (260)

John Heider:

Als we als cultuur onherroepelijk geseksualiseerd zijn, dat hebben we misschien een gelegenheid aangeboden gekregen te groeien in  aandacht voor onszelf en ons deel in het geheel, niet door de moeilijkheden te vermijden die seksualiteit vergezellen maar door ons bewust te zijn van onze seksuele naturen en door die krachtige gehechtheden die sex met zich meebrengt te transcenderen. Op deze wijze kunnen we mogelijk meer en meer zie dat het seksuele experimenteren leidt tot een meer en meer seksuele meditatie en ten slotte zoals Paulus het wilde zien tot meer en meer celibaat van de kant van diegene die de seksuele ladder hebben opgeklommen tot het punt waar het alledaagse leven schitter van een stralend orgasme. (363)

Steve Donovan in Contempory Meditation Research:

Het dossier van het Project bevat 9000 studies. Zijn werkhypothese si dat de mens beoogt een leven te leiden dat rijker is en meer fysiologisch, gedragsmatig en ervaringsgericht is dan hij ooit – behalve in de mystieke literatuur –zich heeft kunnen indenken. Wij geloven  dat het opnieuw in beeld brengen van huidige wetenschappelijke informatie, op een manier die correspondenties aantonen met anekdotische en speculatieve informatie,  krachtige en ongekende hints voor zo’n leven zal verschaffen. Want het is begrijpelijk dat er een evolutionair continuum bestaat vanuit de diepte van ziekte tot wat men metaforisch kan noemen het  lumineuze of verheerlijkte lichaam en dat men binnen zekere grenzen in staat is invloed te hebben waar men op dat continuum is. Niemand heeft deze diverse praktijken in een evolutionistisch kader gezet. We geloven dat we de cultuur zouden kunnen openen voor de evolutionaire voorschotten zoals ons onderzoek suggereert op de wijze Charles Darwin deed met zijn theorie van natuurlijke selectie, (415)

Jacob Atabet in The future of the body:

We zijn er zeker van dat een verrassende transformatie van de menselijk vorm mogelijk is door de  kracht van de geest hetgeen in een bepaalde zin dat de evolutie dit bedoelt. Het is duidelijk voor ons dat de grote contemplatieve disciplines het punt in dit opzicht  hebben gemist omdat de tradities waren zij waren ingebed een bevrijding van het lichaam beoogde, een bevrijding van het wiel van de dood en hergeboorte of van de wereld van het vlees en de duivel (Theorie)…

Toch is er veel bewijs dat het lichaam de heerlijkheden van de geest kunnen manifesteren. – bewijs van mythen en legendes van over de gehele wereld, van  hypnose en psychisch onderzoek, van de overlevering van spirituele healing, de wonderen van de stigmata beschreven in de religieuze en psychiatrische literatuur, van sport en tantra ect., ect. Wanneer je eenmaal het hoofd model gaat waarnemen [geschiedenis] valt de constante getuigenis niet te ontkennen. Het probleem is natuurlijk het vormen van de discipline om het geboorte te geven. (417)

Edwar Maupin:

We zijn de huidige erfgenamen van dat collectieve verlangen, nog altijd op zoek naar zijn graal… Dit thema, de bevrijding van vitale energie is een van de grotere motieven van onze intellectuele erfenis. Vrijheid is ons doel en een natuurlijk leven onze rechtvaardiging. Maar Blake en Reich waarschuwen ons dat het project ook een politieke onderneming is, in staat om elk moment reactionaire tegenaanvallen uit te lokken. Het is belangrijk dat onze studenten een historisch besef hebben van dit conflict en in staat zijn de traditionele religieuze en politieke posities waarmee zij kunnen dreigen, te herkennen.

(Uit: Jeffrey J. Kripal, Esalen, America and the religion of no religion, the University of Chicago Press, Chicago/London, 2007)