Het landgoed van Esalen lag ver van de bewoonde wereld en moeilijk bereikbaar door dichte bossen en steile heuvels. Bovendien maakten de noodzakelijke overnachtingen het verblijf aldaar erg duur. Michael Murphy was vaak in San Francisco en had twee goede vrienden: bisschop James Pike en Georg Leonard. Zij waren bekend met het centrum in Big Sur. En het plan voor een stadscentrum was gauw gemaakt. 1

San Francisco was een open ruimte voor revolutionaire ideeën. Iemand noemde de stad ‘het spirituele centrum van de wereld’. Op de vraag voor nadere uitleg volgde het antwoord: ‘Oh, het is eenvoudig de plaats waar nieuwe ideeën de minste weerstand tegenkomen.’  En San Francisco bruiste. Hippies kleurden de straten. Muziek was overal te horen; vooral in het Golden Gate Park traden Jefferson Airplane en Grateful Dead regelmatig op. De wijk Haight Ashbury was het middelpunt met talloze winkeltjes volgepakt met alternatieve producten, kleding, wierook, kaarsen, boeddha- en shivabeeldjes, sieraden en boeken. Vanwege de lage huurprijzen vormden zich gemakkelijk communes. Polyamoreuze relaties waren eerder regel dan uitzondering. De woorden ‘make love, not war’ werden op zelfgemaakte kartonnen en op ontblote lichaamsdelen bijna dagelijks door de straten gedragen. Drugs, met name LSD en cannabis waren vrij te krijgen. Er waren regelmatig bijeenkomsten en demonstraties tegen de Vietnamoorlog, tegen racisme, tegen sociaal onrecht en voor de emancipatie van homo’s en vrouwen. Welnu, daar konden de revolutionaire, spirituele ideeën van Esalen nog wel bij.

James Pike was een succesvol advocaat, verliet zijn job om bij Paul Tillich te gaan studeren om tenslotte episcopaal bisschop te worden van de Grace Cathedral in San Francisco. Hij bracht Esalen in contact met de ‘nieuwe theologie’, zoals die onder andere tot uitdrukking kwam in John Robinson’s beroemde boek Honest to God. Bisschop Pike kende de Beats en de Zenboeddhisten en vooral Alan Watts. Beide waren oorspronkelijk van de episcopaalse kerk, beide experimenteerden met psychedelica en waren stevige drinkers. Maar anders dan Watts, die het hele leven als een doelloos spel zag, was Pike betrokken bij de burgerrechtenbeweging en een groot pleiter voor de wijding van vrouwen. Hij verwierp de christelijke dogma’s van de maagdelijke geboorte en de Drie-eenheid en zag de historische Jezus als een soort politiek revolutionair, een sociale criticus. Uiteraard kreeg hij grote ruzie met zijn kerkelijke superieuren. Nadat hij ondanks vele waarschuwingen weigerde zich stil te houden, werd hij voor zijn ketterijen zelfs enige tijd gevangengezet. Uiteindelijk trad hij af als bisschop en verliet de Kerk. Zijn opvolger bisschop Kim Myers zou Esalen de ruimte van de Grace Cathedral ter beschikking stellen voor de stedelijke bijeenkomsten.

Pike was een vaderfiguur voor Murphy. Beide deelden dezelfde ideeën. Beiden droomden van een soort spiritualiteit die alle stukjes en beetjes van religieus inzicht zou kunnen omvatten in een groter geheel en de sociale revoluties serieus zouden nemen, zoals dat in een echte democratie diende te gebeuren.  Beide waren ook overtuigd van de waarde van psychische fenomenen.

Op 6 januari 1966 – het Drie Koningenfeest- was de officiële opening van het nieuwe Esalen centrum in de Grace Cathedral. Abe Maslow zou de hoofdspreker zijn. De titel van zijn toespraak was ‘de verdere reikwijdte van de menselijke natuur’. Hoewel er weinig geadverteerd was, kwamen ongeveer tweeduizend mensen naar de kerk. Het heiligdom was overvol. Leonard zou het welkomswoord spreken. Met zijn daverende stem, het leek wel een gebed,  zei hij onder meer: ‘Wij geloven dat alle mensen op een bepaalde wijze een goddelijke potentialiteit bezitten; deze wijzen moeten uitgewerkt worden -specifieke, systematische manieren - om niet een paar, maar velen te helpen de weg te vinden naar een wijds verreikende capaciteit om te leren, om lief te hebben, om te scheppen. Wij verwerpen het vermoeide dualisme dat God en de menselijke mogelijkheden zoekt door de vreugde te ontkennen van de zintuigen, de onmiddellijkheid van on-uitgesteld leven.’ Het welkomswoord werd later ‘het statement’ genoemd

Behalve dat in het San Francisco Center de gebruikelijke Esalen programma’s plaats vonden - zoals encountergroepen, gestaltpsychologie en massage – kwam er een aantal theologen langs, ‘die theologie en filosofie wilden funderen op de menselijke ervaring’. Onder andere John Cobb, de procestheoloog met grote aandacht voor ecologie en interreligieuze dialoog, en Harvey Cox, auteur van The Secular City, in 1965 verschenen. Hij was 36 jaar oud toen hij deze bestseller schreef, een miljoen verkochte exemplaren. Tegenover christenen die de secularisatie betreurden en als een bedreiging zagen, stelt hij: ‘Secularisatie is geen vloek, maar een religieuze gift en belofte. En hij voegt eraan toe: ‘Secularisatie heeft tot stand gebracht wat brandstapel noch kerker had bereikt: zij heeft de gelovige ervan overtuigd, dat zijn zekerheden weleens minder zeker konden zijn dan hij dacht en dat er belangrijker dingen zijn dan zijn leven te geven voor een geloofsovertuiging.’ De stad is een ruimte waar mensen van alle geloven elkaar kunnen ontmoeten, elkaar kunnen inspireren. Zij hebben de mogelijkheid kiezen uit een waaier van wereldbeelden. God is evenzeer aanwezig in het seculiere als in het formele religieuze leven. Hij vraagt aandacht voor sociale gerechtigheid en is kritisch niet alleen over religieuze, maar ook over sociale en politieke instituties.

Al deze theologen, die inleidingen gaven op Esalen, spreken in één lijn met het inmiddels spreekwoordelijke ‘de religie van geen religie’, gemunt door Spiegelberg.

• 1Kripal, op.cit. p. 1881 - 201.